Okres świąt Bożego Narodzenia to czas w którym szczególnie zwracamy uwagę na otaczającą nas muzykę. Od dawien dawna ludzie kultywowali liczne święta wraz z towarzyszeniem muzyki. To właśnie ona uświetniała wszelkie uroczystości i dopełniała całą atmosferę. Dziś, mamy bardzo wiele rodzajów muzyki służącej do podkreślenia świątecznego czasu zadumy, magii i rodzinnego ciepła. Ale czy pamiętamy jak to wszystko się zaczęło?
Święta kojarzą się nam szczególnie z kolędami. Termin kolęda wywodzi się najprawdopodobniej od łac. słowa calendae i oznaczał pierwszy dzień miesiąca. Dawni Słowianie nazywali tak pierwszy dzień roku, a także noworoczny upominek. Dopiero później obyczaje związane z kolędą i kolędowaniem przeniesiono wyłącznie na dzień Narodzenia Pańskiego. Stąd pierwotnie kolęda była noworoczną pieśnią powitalną i pochwalną na cześć gospodarzy. Przekazywała życzenia szczęścia i pomyślności. Dopiero kiedy umocniło się chrześcijaństwo pieśń ta nabrała charakteru religijnego.
Według tradycji, pierwsza kolęda została stworzona przez Franciszka z Asyżu.
Początkowo, kolędy były wyłącznie łacińskie i obejmowały różne rodzaje śpiewów, takie jak introitus, tropy, responsoria, antyfony, hymny. Z czasem sięgnęły one do tradycji ludowych, literatury średniowiecznej i teatru. Forma kolędy rozwijała się przez wiele wiele lat, zmieniając swoje opracowania i wersje. Najstarsza zachowana polska kolęda pochodzi z roku 1424 i zaczyna się od słów Zdrowa bądź, krolu anjelski. Z czasem pojawiły się kolędy w opracowaniach jazzowych czy nawiązujące do współczesnej muzyki rozrywkowej. Wtedy możemy mówić bardziej o piosenkach świątecznych niż kolędach. Jeszcze innym rodzajem śpiewów są pastorałki, które czerpią swoją tematykę z życia codziennego, stąd nie wykazują one charakteru religijnego.
Słów kilka o polskich kolędach
Początkowo w XV wieku kolędy tłumaczone były na język polski z łaciny i ze śpiewników braci czeskich. Znaczny wzrost popularności kolęd nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku. W tym właśnie czasie powstała jedna z najważniejszych pieśni bożonarodzeniowych – W żłobie leży. Za jej autora uważa się Piotra Skargę. Powstała do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV.
Bóg się rodzi!
Inną bardzo znaną kolędą jest Bóg się rodzi autorstwa Franciszka Kurpińskiego. Ta z kolei oparta jest na melodii w rytmie poloneza. Kolejni znani twórcy tego gatunku to Mikołaj Sęp Szarzyński, Andrzej Morsztyn, w XIX wieku Zygmunt Noskowski, zaś na początku XX wieku Feliks Nowowiejski. Ze współczesnych kompozytorów do formy kolędy sięgnął np. Witold Lutosławski. Czasem zdarza się wykorzystywanie cytatów kolęd w innych formach, jak ma to miejsce m.in. w środkowej części scherza h-moll Fryderyka Chopina – kompozytor wykorzystał tam kolędę, a właściwie pastorałkę Lulajże , Jezuniu.
Kolędy polskie
Polski dorobek kolęd jest tak naprawdę bardzo bogaty. Zachowało się ponad 500 kolęd i pastorałek. Co ciekawe, jako nieliczne w Europie są one elementem tzw. kolędowania po domach. Kolędowanie to obrzęd ludowy charakterystyczny przede wszystkim dla kultur Słowian i Rumunów. Polegał on na odwiedzaniu przez grupy kolędników poszczególnych gospodarstw i domów z życzeniami pomyślności na Nowy Rok. Otrzymywali w zamian dary w postaci jedzenia lub drobne dary pieniężne.
Do innych znanych polskich kolęd należą m.in. Anioł pasterzom mówił, Do szopy hej pasterze, Dzisiaj w Betlejem, Cicha noc, Mizerna cicha, Gdy śliczna Panna, Gdy się Chrystus rodzi, Wśród nocnej ciszy i wiele wiele innych, a równie pięknych.
Różnica pomiędzy kolędą a pastorałką
Różnica pomiędzy dwoma pieśniami wydaje się skromna, lecz jednak bardzo istotna. Zauważymy ją kiedy zagłębimy się w tekst. Pastorałka (z łac. pastoralis, pasterski) to rodzaj udramatyzowanej kolędy, w której religijna tematyka bożonarodzeniowa poszerzona jest o element obyczajowy. Jest to także pieśń ludowa, gdzie pojawiają się wątki pasterskie. Jednym słowem, treść jest znacznie mniej religijna niż to ma miejsce w kolędzie, bardziej sielska. Pastorałek nie powinno się raczej wykonywać podczas liturgii ze względu na ich niską wartość teologiczną.
Przykłady polskich pastorałek to Lulajże, Jezuniu, Jezus malusieńki, Oj, maluśki, maluśki.
Piosenki świąteczne
Bez nich nie wyobrażamy już sobie świątecznego czasu. W okresie przedświątecznym i świątecznym pobrzmiewają one obok tradycyjnych kolęd we wszystkich rozgłośniach radiowych, supermarketach, centrach i galeriach handlowych. Trzeba przyznać , że mają w sobie pewną magię i urok. Nadają świąteczną atmosferę i powodują, że stajemy się bardziej sentymentalni, nostalgiczni, a czasem po prostu weselsi.
W II połowie XX wieku zaczęły pojawiać się świąteczne utwory niekoniecznie związane z liturgią bądź muzyką klasyczną. Właśnie wówczas mówimy o pojawieniu się piosenki świątecznej. Mają one przeróżne opracowania, od jazzu po muzykę zupełnie rozrywkową. W swoim repertuarze posiada ich wielu artystów zarówno polskich jak i zagranicznych. Wśród nich znajdziemy takie gwiazdy jak Earrtha Kitt, Andy Williams, Frank Sinatra, Czerwone Gitary, Grzegorz Wilk, De Mono, Varius Manx, czy Michael Bublé.
Wiele z tych piosenek zyskało takie uznanie, że znajdują się one na listach bestsellerów od wielu wielu lat. Do najbardziej znanych należą:
Mariah Carey – All I Want For Christmas – ten hit ma już ponad 20 lat
Dean Martin – Let It Snow – utwór został napisany w 1945 roku i posiada bardzo wiele różnych wersji i opracowań
Shakin’Stevens – Merry Christmas Everyone
Train – Shake Up Christmas
Jose Feliciano – Feliz Navidad – tekst piosenki napisany jest częściowo w języku hiszpańskim , a częściowo w angielskim
Frank Sinatra – Santa Claus Is Coming To Town
Wham – Last Christmas
Cher – It’s Christmas
Eartha Kitt – Santa Baby
Bobby Vinton – White Christmas
Kayah – Ding Dong
Kasia Skrzynecka – Oszaleli Anieli
Lady Pank – Święta, święta
Czerwone Gitary – Jeden dzień w roku
Święta Bożego Narodzenia to wspaniały czas, którego nie można sobie wyobrazić bez muzyki. Myślę, że dostępny dziś repertuar świąteczny jest tak szeroki, że każdy odnajdzie coś dla siebie. Życzmy więc sobie wspaniałych Świąt spędzonych wraz z najbliższymi oraz z najpiękniejszą muzyką wokół!
