Motywy zwierząt często służą autorowi do przekazania czytelnikowi ukrytej wiadomości, prawdy życiowej lub po prostu są dopełnieniem fabuły. Motyw kruka jest jednak najczęściej spotykanym, ponieważ zwierzę towarzyszy ludzkości i wierzeniom od setek lat. Zwiastuje tajemnicę i przyciąga czytelnika swoją dwuznacznością.
Kruk, wrona czy może gawron?
Zaczniemy od uściślenia, o którym z tych ptaków mówimy. O wszystkich – chociaż o gawronie mówi się najrzadziej. Prezentują one gatunek ptaków krukowatych, czyli Corvus. Za sprawą zawiłości językowych po pewnym czasie przedstawiciele gatunku Corvus zostali złączeni w jedną kategorie semantyczną. Dlatego w kulturze nie ma wyraźnego podziału na te trzy ptaki. Interpretujemy i przypisujemy im znaną symbolikę bez względu na to, o którym z tych ptaków mowa. Motyw kruka odnosi się, więc do ich wszystkich.
Kruk w mitologii
Ptaki te nigdy nie cieszyły się dobrą sławą. Pojawiały się na polach bitewnych, ciągnęły za wojskiem w poszukiwaniu kolejnych trupich łupów. Zwykle zwiastował nieszczęście, związany był z zaświatami. Stał się symbolem wojny, śmierci lub zarazy. Mitologia nordycka przypisywała kruka Odynowi – bóg wojny. Odyn, nazywany królem kruków, otrzymywał informacje z każdego zakątka ziemi od dwóch kruków Huginna i Muninna siedzących na jego ramionach. Motyw kruka w tym kontekście wykorzystał Neil Gaiman. W jednej z jego najsłynniejszych powieści – Amerykańscy Bogowie postać Wotana (Odyna) otacza się kraczącymi sługami. Pełnią one także funkcję posłanników i przenoszą informacje.
Kruk jako towarzysz agresywnego, związanego z przemocą i konfliktami bohatera występuje także w książce Złodzieje Snów Maggie Stiefvater. Gdzie Ronan Lynch przemierza ulice z nieznośnym krukiem na ramieniu. Piła, bo takie nosi imię złodziejka śmierci, krakaniem zwiastuje problemy, przyczyni się także do zdradzenia tajemnicy Ronana.
Przechodzimy do kolejnej mitologii tym razem greckiej. Kruki towarzyszyły między innymi Apollinowi, którego kojarzymy z dobrocią i światłem. Istnieje mit mówiący o białych krukach przebywających z greckimi bogami. Pewnego razu jeden z nich doniósł o zdradzie kochanki Apollinowi, wtedy to kruki przybrały czarne umaszczenie i złą sławę.
Wronie – Krukowi często przypisuje się dar wróżenia, zwłaszcza w mitologii słowiańskiej, gdzie próbowano odgadnąć znaczenie jej krakania. Dorothea Forstner autorka książki Świat Symboliki Chrześcijańskiej pisze o kruku jako ptaku wróżebnym. Z jego głosu i ruchu skrzydeł oraz miejsca przebywania można było przepowiedzieć przyszłość. Motyw kruka wykorzystał także Edgar Allan Poe – w wierszu Kruk przypisał ptakowi właśnie cechy wyroczni, zwierzęcia podróżującego między światami.
Chrześcijańskie spojrzenie na ptaki
Pierwsza wzmianka w znaczeniu chrześcijańskim zawarta jest w opowieści o potopie i Arce Noego. Kruk jako pierwszy został wysłany na poszukiwania lądu, według wersji Septuaginty kruk nie powrócił, ponieważ skutki potopu (martwe ciała, odpadki) stały się jego pożywieniem. Wtedy został okrzyknięty plugawym stworzeniem, które przetrwa za wszelką cenę. Uważano, że krucze matki wyrzucają młode z gniazda, ponieważ nie są w stanie wykarmić żarłocznych piskląt. Księga Hioba mówi o kruku jako pazernym, samolubnym i zachłannym stworzeniu. Widziano w nim symbol zatwardziałości serca, zła, nierzadko szatana. Dla św. Augustyna był odzwierciedleniem grzesznika odkładającego pokutę.
Motyw kruka w tym ujęciu wykorzystała Leigh Bardugo w swojej powieści Szóstka Wron. Główna postać książki Kaz Brekker uratował się przed utonięciem podtrzymując się na dryfującym ciele swojego brata. To moment kiedy z chłopca stał się wyrachowanym, mrocznym stworzeniem podobnie jak kruk/wrona. Autorka zawiera wiele niebezpośrednich odniesień do mitu ptaków z rodziny krukowatych. W polskiej literaturze motyw kruka jako odrażającego stworzenia żywiącego się trupami pojawia się u Żeromskiego. Nowela zatytułowana Rozdzióbią nas kruki, wrony mówi sama za siebie.
Kruk jako symbol pychy
Kruka często nazywamy stworzeniem boskim. Przez wcześniej wspomnianą posługę jak i też uosobienie poszczególnych bogów. Z czasem jego dostojeństwo przekształciło się w przekonanie, że kruk jest zwierzęciem zapatrzonym w siebie, samolubnym. Oparty na tych przekonaniach Ignacy Krasicki przekazał w swojej bajce zawarł motyw kruka naiwnego i zadufanego. Kruk i Lis to krótka nauczka i przestroga dla ludzi pragnących pochwał i uznania za wszelką cenę.
To nie wszystko!
Wszystko w powyższym tekście o mitycznych ptakach to jedynie kropla w morzu wiedzy na ich temat. Kilka przytoczonych pozycji literackich to także namiastka, ponieważ twórcy od wieków wplatają w swoją twórczość motyw kruka czy wrony. Ze względu na złą sławę stały się jeszcze bardziej atrakcyjne jako elementy fabuły.
Jeżeli chcecie dowiedzieć się więcej o książce Szóstka Wron zapraszam do recenzji!
Leigh Bardugo i jej nowa powieść fantasy – Szóstka Wron
