Wielu z nas zastanawia się, jak wygląda życie bez zmysłu wzroku. Jak osoby niewidome doświadczają świata? Czy postrzegają jedynie ciemność? Zadając to pytanie, często otrzymujemy prostą odpowiedź: nic nie widzę. Rzeczywiście, opisanie świata bez wzroku jest niezwykle trudne dla osoby niewidomej. Doświadczenie bycia niewidomym jest czymś zupełnie innym niż zwykła ciemność. To odmienny sposób postrzegania i poznawania rzeczywistości, oparty na zmysłach innych niż wzrok.
Próbując wyobrazić sobie rzeczywistość osób niewidomych, zamykamy oczy. Nawet wtedy nasze narządy wzroku pozostają aktywne. Gałki oczne, rogówka, siatkówka i nerwy nieustannie pracują. Organizm nie śpi, a jedynie niektóre jego części przechodzą w stan czuwania. Nawet z zamkniętymi powiekami wciąż widzimy ciemność, czerń, a czasem nawet czerwień, gdy spojrzymy pod słońce. Te doznania różnią się od doświadczeń osób, które są niewidome i nigdy nie widziały obrazu.
Jak postrzegają świat osoby niewidome?
Wyobraź sobie, że zamykasz jedno oko i próbujesz obserwować świat tylko tym otwartym. Zamknięte oko nie widzi nic – ani ciemności, ani szarości. Jest po prostu nicość. Osoby niewidome od urodzenia nie postrzegają ciemności w taki sam sposób, jak osoby, które straciły wzrok w późniejszym etapie życia. Ich mózg nie wykształcił bowiem wzorców wizualnych, co oznacza, że nie doświadczają braku obrazu. Zamiast tego opierają się na innych zmysłach, takich jak słuch, dotyk, węch i smak. Te zmysły dostarczają im bogatych informacji o otoczeniu, pozwalając im na orientację w przestrzeni i tworzenie własnej mapy świata.
Sytuacja jest nieco inna dla osób, które straciły wzrok w późniejszym życiu. Ich doświadczenie bywa opisywane jako poczucie nicości, absolutnej ciemności lub pobytu w bardzo ciemnej jaskini. Mogą u nich również występować halucynacje wzrokowe, a także przebłyski światła w postaci widzialnych iskier. Te wizje są charakterystyczne dla zespołu Charlesa Bonneta. Co ciekawe, osoby niewidome są w stanie tworzyć wizualizacje 3D. Ich mózg nadal traktuje oko jak działający organ, który z różnych powodów nie wysyła obrazów. Odbieranie rzeczywistości odbywa się za pomocą pozostałych zmysłów, takich jak słuch, dotyk, węch i smak.
Jak jest w przypadku osób niedowidzących?
O ile niewidomi, jak już ustaliliśmy, nie widzą nic, o tyle osoby niedowidzące są w stanie zobaczyć nieco więcej. Dla niektórych z nich jest możliwe dostrzeganie dużych przedmiotów oraz sylwetek w sposób nieostry. Niedowidzący mogą zobaczyć duże obiekty, lecz dla nich wyglądają one jak olbrzymie i kolorowe plamy. Nieleczone niedowidzenie przyczynia się do wystąpienia całkowitej ślepoty.
Eksperyment badaczy z Uniwersytetu Johna Hopkinsa
Badacze z Uniwersytetu Johna Hopkinsa wykazali, że osoby niewidome od urodzenia i osoby widzące mają podobne rozumienie barw, mimo różnic w doświadczeniach wizualnych. W eksperymencie obie grupy poproszono o opisanie i wyjaśnienie kolorów różnych obiektów, a także o przewidywanie kolorów nieistniejących rzeczy. Okazało się, że zarówno osoby niewidome, jak i widzące, opierały się na logice i intuicji w swoich wyjaśnieniach, a ich wiedza o kolorach była spójna i łatwa do przeniesienia na nowe przedmioty. Naukowcy sugerują, że kluczem do zrozumienia barw przez osoby niewidome jest komunikacja werbalna, poprzez którą poznają one słownictwo i konteksty związane z kolorami. Otacza nas język pełen opisów kolorów, a to wystarcza, by osoby niewidome mogły je zrozumieć. Naukowcy podkreślają, że komunikacja językowa jest niezwykle ważnym źródłem wiedzy o barwach dla osób, które nigdy ich nie widziały.
