Holandia, kraj położony w północno-zachodniej Europie, od wieków uchodzi za jedno z najbardziej liberalnych państw na świecie. Jednak ich liberalizm skupia się głównie na wolności jednostki – przede wszystkim w obrębie wolności słowa, praw osób LGBT+, eutanazji czy dostępu do używek. Jak narodził się holenderski liberalizm?
Król, który stał się liberałem w jedną noc
Królestwo Holandii w XIX wieku było monarchią konstytucyjną, jednak z bardzo silną pozycją króla – Wilhelma II. Na fali Wiosny Ludów w Europie w latach 1848–1849 król, który był konserwatystą, zgodził się na wolnościowe postulaty, w tym najważniejszy – nadanie konstytucji. Jak sam stwierdził, stał się liberałem w jedną noc. Prawdopodobnie głównym motywem tej decyzji był strach przed utratą władzy. Osobą odpowiedzialną za opracowanie konstytucji został Johan Rudolf Thorbecke – do dziś Holendrzy uważają go za jednego z architektów nowoczesnej Holandii. W konstytucji znalazły się zapisy o wolności słowa i religii. Był to moment przełomowy dla holenderskiego liberalizmu. Thorbecke postulował świeckość państwa oraz ochronę praw jednostki.
Przełomowe lata 60.
Na początku XX wieku społeczeństwo holenderskie było podzielone na cztery grupy: katolicką, protestancką, liberalną oraz socjalistyczną. Każda z nich była nazywana filarem. Charakteryzowały się tym, że miały własne partie polityczne, gazety, szkoły czy rozgłośnie radiowe. Grupy te żyły obok siebie, ale nie wchodziły sobie w drogę – społeczeństwo opierało się na licznych kompromisach. Taki stan rzeczy zaczął się zmieniać dopiero po II wojnie światowej, kiedy Holandia stała się jednym z prekursorów odbudowy Europy. Od lat 60. rozpoczęła się liberalizacja prawa obyczajowego. Rozwijał się model państwa opiekuńczego, a następnie nastąpiła sekularyzacja i praktycznie całkowite zeświecczenie kraju. W 1976 roku rząd, w ramach walki z przestępczością, wprowadził podział na miękkie i twarde narkotyki – tym samym otwarto pierwsze coffee shopy, w których można legalnie spożywać marihuanę. W 1984 roku Holenderki otrzymały prawo do przeprowadzenia aborcji w określonych sytuacjach. Holandia jako pierwszy kraj na świecie zalegalizowała również małżeństwa jednopłciowe (w 2001 roku) oraz eutanazję (w 2002 roku).
Czy Holendrzy skręcają w prawo?
To, jak wygląda obecnie Holandia, determinowane jest nie tylko konstytucją z XIX wieku, ale również wielopokoleniową tradycją tolerancji. Podstawą gospodarki kraju przez lata pozostawał handel morski, a co za tym idzie – mieszkańcy kraju tulipanów stale stykali się z odmiennymi kulturami. Wielu uchodźców religijnych szukało schronienia właśnie w Holandii. Do II wojny światowej istniała tam również duża diaspora żydowska. Jednak w lipcu 2024 roku wybory w kraju wygrała partia konserwatywna pod przewodnictwem Geerta Wildersa. Czy to oznacza, że Holendrzy chcą zrezygnować z setek lat pielęgnowania wartości liberalnych i skręcić w stronę konserwatyzmu? Niekoniecznie. Holandia zmaga się z wewnętrznymi problemami, takimi jak kryzys na rynku nieruchomości czy obawy o utrzymanie tożsamości narodowej. Wilders obiecuje stać na straży wolności słowa i być głosem ludu, a nie elit i ideologii.
