Wyzwolenie spod jarzma hitlerowskiego nadaje nowy kształt kinematografii polskiej. Kino stało się ważną częścią kultury. Przemysł filmowy i dystrybucji upaństwowiono. Uwolniono od nacisków komercyjności, co pozwoliło na spełnianie ambicji twórców podejmujących problematyczne tematy. Gromadzone myśli w czasie wojny w większości nie miały możliwości ani zasobów na ukazanie się szerszym kręgom. Powojenna twórczość dotykała nadszarpniętej emocjonalności Polaków. Autentyczna sceneria, analiza ludzkich postaw, przemiany społeczne, gorzkie poczucie humoru.
Zakazane piosenki (1947)
Pierwszym powojennym polskim filmem fabularnym były Zakazane piosenki Leonarda Buczkowskiego. Sentymentalność wraz z nutą humoru oddaje rzeczywistość dnia powszedniego okupowanej Warszawy. Pierwotnie rolą tego filmu miała być rejestracja piosenek skierowanych przeciw ciemięzcy, natomiast finalnie okraszono je scenerią, skomplikowaniem scenariusza. Przedstawia postawę społeczeństwa w trudnym dla niego czasie, duchową, mentalną niepodległość. Film Buczkowskiego stał się piątym pod względem frekwencji filmem polskim w okresie powojennym (około 15 milionów widzów do końca roku 1979). Tchnął nadzieję, napełniał optymizmem.
Ostatni etap (1947)
Ważnym wydarzeniem był film Ostatni etap Wandy Jakubowskiej, oparty na wspomnieniach więźniów obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Sama Jakubowska będąc więźniem obozu pragnęła przelać cierpienie na taśmę filmu, jeśli jakimś cudem ocaleje. Współautorką scenariusza oraz współwięźniarką była Gerda Schneider. Sceneria, atmosfera oraz dokumentalność rekonstrukcji wydarzeń przenosi do mrocznych kart historii. Nie pozostawiono miejsca na interpretację psychologiczną postaci, moralność ich jest wyraźna, niczym barwy filmu, czarny lub biały.
Ulica graniczna (1948)
Ulica graniczna Aleksandra Forda jest jednym z najwcześniejszych, najwybitniejszych filmów czasów powojennych. Głównymi bohaterami są dzieci i to z ich perspektywy doświadczamy porażających wydarzeń, najpierw wysiedlenia ludności żydowskiej, następnie zamknięcia jej w getcie. Rzeczywistość została podrasowana oświetleniem, kompozycją, rekwizytem: w przeciwieństwie do poprzednich pozycji, odnajdziemy więcej stylizacji. Nie ma charakteru dokumentalnego. Ekspresja. Emocjonalność. Wyrazistość plastyczna. Kolejnym ważnym filmem Aleksandra Forda, na który powinno się zwrócić uwagę, jest Piątka z ulicy Barskiej. Pięciu chłopców wychowanych przez wojnę i jej skutki ilustruje problem społeczny, który w społeczeństwie pozostał niczym zabliźniona rana. Obraz skupia się na analizie społecznej oraz jej moralności. Ford, za reżyserię tego filmu, otrzymał nagrodę w 1954 w Cannes.
Celuloza (1954)
W pierwszej połowie lat 50. pojawiają się Celuloza i Pod gwiazdą frygijską Jerzego Kawalerowicza. Akcja filmu rozgrywa się w latach 30. w zacofanym gospodarczo kraju. Kroczymy wraz z głównym bohaterem przez trudy dojrzewania oraz trudy sytuacji społeczno-politycznej. Zaobserwować można panoramę różnych postaw, środowisk, miejsc oraz ich wpływu na kształtowanie się poglądów głównego bohatera Szczęsnego. Druga część czyli Pod gwiazdą frygijską kreśli próby walki z reżimem oraz wątek miłosny. Oba filmy zachowują większą przykładność do realizmu ogólnego przekazu czasów i problemów niż staranności o estetykę obrazu, wyszukaną scenerię, dekoracyjność.
