Pewnego razu w Ameryce to amerykański film kryminalny z 1984 roku w reżyserii Sergio Leone, w którym główne role zagrali Robert De Niro i James Woods. Film opowiada o losach pięciu chłopców dorastających w żydowskiej dzielnicy Nowego Jorku w pierwszej połowie XX wieku. Premiera miała miejsce na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1984 roku i została entuzjastycznie przyjęta przez publiczność, która nagrodziła ją owacjami na stojąco.
Sergio Leone swoją przygodę z kinem rozpoczął jako asystent Vittorio De Siki przy filmie Złodzieje rowerów (1948). Za swoje największe dzieło uważał Pewnego razu w Ameryce, które choć nie odniosło sukcesu komercyjnego w USA, zostało wysoko ocenione przez widzów i krytyków w Europie. Po śmierci reżysera film zyskał status klasyka.
Leone przeszedł do historii kina jako mistrz nowego stylu westernu, w którym postacie nie były jednoznacznie dobre lub złe, a granice między moralnością i jej brakiem zacierały się. Brutalność przedstawiono w sposób bezpośredni i surowy. Jednakże część widowni, szczególnie kobiet, poczuła się zniechęcona kontrowersyjnymi scenami, w tym przemocą wobec kobiet i ogólnym ich obrazem w filmie.
Konstrukcja narracyjna
Akcja filmu rozgrywa się na przestrzeni kilkudziesięciu lat i opowiada historię grupy przyjaciół dorastających w żydowskiej dzielnicy Nowego Jorku na początku XX wieku. Głównym bohaterem i narratorem jest David „Noodles” Aaronson (Robert De Niro), który po latach powraca do swojego rodzinnego miasta, aby zmierzyć się z przeszłością i rozwikłać tajemnice dawnej zdrady. Film przeskakuje między różnymi okresami – dzieciństwem, dorosłością i starością bohaterów – budując wielowarstwową opowieść, która wymaga pełnej uwagi widza.
To, co wyróżnia fabułę, to jej melancholijny ton i skupienie na emocjach bohaterów, które wykraczają poza typowe schematy kina gangsterskiego. Leone nie opowiada jedynie o przestępczym życiu, lecz o cenie, jaką płaci się za ambicje, miłość i zemstę. Film doskonale balansuje między wspomnieniami Noodlesa a jego teraźniejszością, tworząc intrygujący portret człowieka pogrążonego w żalu.
Reżyseria
Sergio Leone w Dawno temu w Ameryce udowodnił, że potrafi tworzyć dzieła znacznie wykraczające poza ten gatunek. Jego sposób opowiadania historii jest niezwykle powolny i kontemplacyjny, co pozwala widzowi zanurzyć się w świat bohaterów. Leone tworzy szczegółowy obraz Nowego Jorku, od biednych zaułków żydowskiej dzielnicy po luksusowe rezydencje.
Jednym z największych atutów filmu jest wykorzystanie długich, statycznych ujęć, które pozwalają widzowi poczuć wagę emocji i dramatów bohaterów. Sceny są pełne symboliki, a każdy detal – od rekwizytów po grę świateł – jest starannie przemyślany. Leone również mistrzowsko buduje napięcie, powoli odsłaniając kluczowe elementy fabuły.
Gra aktorska
Robert De Niro w roli Noodlesa stworzył postać pełną sprzeczności – cichą, a jednocześnie wybuchową, nieco romantyczną, ale zniszczoną przez brutalny świat, w którym żyje. James Woods jako Max, jego najlepszy przyjaciel i zarazem rywal, to charyzmatyczny przeciwnik, który stanowi doskonałe uzupełnienie Noodlesa.
Choć film jest powszechnie uznawany za arcydzieło, nie obyło się bez kontrowersji. Jednym z najczęściej krytykowanych elementów jest sposób przedstawienia kobiet, które często są ofiarami przemocy lub sprowadzane do drugoplanowych ról. Kobiece postacie, takie jak Deborah (Elizabeth McGovern) czy Carol (Tuesday Weld), są niestety nieco mniej rozwinięte i sprowadzone do ról obiektów pragnień lub konfliktów.
Dawno temu w Ameryce to produkcja, która wymaga cierpliwości i skupienia, ale oferuje niezapomniane doświadczenie filmowe. To dzieło głęboko emocjonalne, pełne wieloznaczności i symboliki, które porusza trudne tematy takie jak przyjaźń, zdrada i żal.
Mimo kontrowersji i trudnego odbioru do dziś film jest uznawany za jedno z najważniejszych osiągnięć w historii kina. To pozycja obowiązkowa dla każdego miłośnika ambitnego, artystycznego kina.
