Schizofrenia nie zawsze objawia się w oczywisty sposób. Od omamów i urojeń po wycofanie emocjonalne, trudności poznawcze i zaburzenia nastroju – choroba ta przybiera różne formy, które potrafią skutecznie ukryć jej prawdziwe oblicze. Poznanie czterech głównych grup objawów schizofrenii to pierwszy krok do zrozumienia, z czym zmagają się osoby chore.
Oblicza schizofrenii – objawy
Objawy schizofrenii są złożone i różnorodne, dlatego w diagnostyce i opisie klinicznym dzieli się je na cztery główne grupy: pozytywne, negatywne, poznawcze i afektywne. Każda z tych grup odzwierciedla inny aspekt funkcjonowania psychicznego, który może zostać zaburzony w przebiegu choroby. Taki podział pomaga lepiej zrozumieć, jakie trudności może przeżywać osoba chorująca na schizofrenię, oraz ułatwia dobór odpowiedniego leczenia i terapii. Nie każdy chory doświadcza wszystkich rodzajów objawów, a ich nasilenie i konfiguracja mogą się różnić w zależności od typu schizofrenii oraz indywidualnego przebiegu choroby.
Objawy pozytywne
Objawy pozytywne nie oznaczają “dobrych” przejawów. Określają grupę objawów, które dodają coś do życia chorego. Pojawiają się jako nowe doświadczenia.
Omamy
Omamy, nazywane również halucynacjami, najczęściej pojawiają się słuchowe, choć występują także omamy wzrokowe, smakowe, węchowe czy somatyczne (dotykowe). Osoba chora odbiera bodźce zmysłowe, które nie istnieją w rzeczywistości. Jest to jeden z najbardziej charakterystycznych objawów pozytywnych schizofrenii. Chory najczęściej nie odróżnia bodźców wytwórczych od realności, gdyż odbiera i doświadcza je tak, jakby były rzeczywiste. Omamy słuchowe najczęściej występują pod postacią głosów, które komentują zachowanie chorego, toczą między sobą dialog. Bywa, że mają charakter negatywny, poniżający. Nacechowanie dialogów może zależeć od humoru i nastawienia osoby tego doświadczającej. Niektórzy chorzy doznają halucynacji słuchowych, które wydają mi polecenia – mogą one prowadzić do samookaleczeń czy prób samobójczych.
Urojenia
Urojenia to fałszywe przekonania, które utrzymują się pomimo dowodów ich nieprawdziwości. Osoba chora często jest przekonana o swoich racjach i próba tłumaczenia jej, że jest inaczej może skończyć się porażką. Urojenia często prowadzą do silnego lęku i trudności w codziennym funkcjonowaniu a towarzyszące im omamy dodatkowo umacniają przekonania chorego. Najczęstszym typem urojeń są urojenia prześladowcze (paranoidalne) – chory może wierzyć, że jest śledzony, podsłuchiwany, obserwowany czy oszukiwany.
Zaburzenia myślenia
Zaburzenia myślenia oznaczają, że myśli chorego stają się chaotyczne, niespójne i pozbawione logicznego ciągu. Chory może gubić słowa, tworzyć neologizmy. Wypowiedzi bywają niezrozumiałe i niespójne – chory przeskakuje z tematu na temat. Często dochodzi do zubożenia myślenia – wypowiedzi są krótkie, a myśli ubogie w treść. Problemy te wpływają na codzienne funkcjonowanie chorego i komunikację z otoczeniem.
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia zachowania to różnorodne nieprawidłowe reakcje i działania, które odbiegają od norm społecznych. Mogą one przejawiać się nie tylko jako pobudzenie czy agresja, ale także jako apatia, wycofanie, a nawet dziwaczne i nieprzewidywalne zachowania. W wielu przypadkach wynikają one z dezorganizacji myślenia lub z halucynacji chorego, które z kolei znacząco wpływają na sposób, w jaki odbiera on otaczający go świat.
Objawy negatywne
Objawy negatywne oznaczają zubożenie pewnych funkcji poznawczych osoby chorej. W przeciwieństwie do objawów pozytywnych, objawy negatywne polegają na zmniejszeniu aktywności i wycofaniu. Do najczęściej występujących należą:
- Apatia i brak motywacji – trudności z wykonywaniem zadań, zobojętnienie na obowiązki i wykazywanie inicjatywy.
- Alogia (ubóstwo mowy) – osoba z alogią może mówić mniej, używać mniejszej ilości słów, odpowiadać krótko lub wolno, unikać rozmów, mimo że nie ma problemu z mówieniem. Osoby chore mają trudności z generowaniem mowy i przekazywaniem myśli.
- Anhedonia – stan, w którym osoba chora ma problemy z czerpaniem przyjemności z rzeczy, które wcześniej sprawiały jej radość.
- Spłycenie afektu – spłycenie emocjonalne. Osoba odczuwa zmniejszoną gamę i intensywność emocji. Zmniejszona ekspresja emocji, obejmująca zarówno emocje pozytywne, jak i negatywne. Może występować zmniejszona mimika, jednostajny ton głosu i ograniczona gestykulacja.
- Wycofanie społeczne – unikanie kontaktu z innymi osobami, stopniowe izolowanie się od otoczenia. Często wynika z trudności w nawiązywaniu kontaktów, braku motywacji czy lęku.
- Zaniedbywanie higieny – Brak dbałości o codzienne czynności pielęgnacyjne.
- Abulia – bezczynność, brak motywacji do podejmowania działań. Osoby chore mają trudność z inicjowaniem czynności, nawet tych podstawowych, mimo że fizycznie są zdolne do ich wykonania.
Objawy poznawcze
Objawy poznawcze dotyczą zaburzeń funkcji umysłowych, które wpływają na sposób, w jaki osoba chora przetwarza informacje, myśli zapamiętuje i podejmuje decyzje. Mają duży wpływ na jakość życia i funkcjonowanie chorego. Należą do nich:
- Problemy z pamięcią – trudności z zapamiętywaniem nowych informacji oraz przypominaniu sobie wcześniejszych doświadczeń.
- Zaburzenia uwagi i koncentracji – łatwe rozpraszanie się.
- Spowolnione tempo myślenia – wolniejsze przetwarzanie informacji.
- Trudności w planowaniu i organizacji – problemy z planowaniem działań, zarządzaniem czasem.
- Obniżona zdolność do rozwiązywania problemów – utrudnione podejmowanie racjonalnych decyzji.
Objawy afektywne
Osoby dotknięte objawami afektywnymi mogą doznawać dużych zmian emocji i nastroju, które mogą współwystępować z objawami psychotycznymi. Pojawiają się także lęki i niepokój, które komplikują przebieg choroby i mogą dodatkowo utrudniać nawiązywanie kontaktów i relacji. Objawy afektywne mogą przypominać depresję lub manię. Epizody euforii, choć występują rzadko, mogą objawiać się bezsennością i nadmiernym pobudzeniem. Obecność objawów depresyjnych po epizodzie psychotycznym bywa nazywana depresją popsychotyczną. Objawy depresyjne obejmują:
- obniżony nastrój,
- anhedonię – obniżenie umiejętności do odczuwania przyjemności,
- poczucie winy – często bezpodstawne i przesadne,
- brak energii i motywacji,
- zaburzenie snu i apetytu.
Objawy maniakalne, choć rzadsze, charakteryzują się:
- podwyższony lub drażliwy nastrój,
- wzmożona aktywność psychoruchowa,
- zwiększone poczucie własnej wartości,
- zwiększona gadatliwość,
- impulsywność.
Ze względu na obecność objawów afektywnych, schizofrenia może być mylona z zaburzeniem schizoafektywnym, które stanowi osobną kategorię diagnostyczną.
Gdzie szukać pomocy
Jeśli zauważysz opisane objawy u siebie bądź swojego bliskiego, to należy jak najszybciej interweniować, ponieważ szybka reakcja może pozytywnie wpłynąć na przebieg choroby. Konsultacja z lekarzem psychiatrą jest jak najbardziej wskazana, ponieważ podejmie on odpowiednie kroki w celu poprawy stanu zdrowia chorego.
